Mothers in Raw! ความเป็นแม่ และการคายตะขาบ

อาจมีแตกต่างในรายละเอียดเฉพาะบ้านบ้าง หากจินตนาการถึง ‘แม่’ ของคนส่วนใหญ่มักไม่ต่างกัน - ผู้ให้กำเนิด, คุณครูคนแรกผู้หล่อหลอมพฤติกรรม และผู้หญิงที่เสียสละทุกอย่างเพื่อลูก กระนั้นหนึ่งในสิ่งที่สั่นคลอนสถานะความเป็นแม่ดังกล่าว อาจเป็น เรื่องราวเหนือธรรมชาติ, การคุกคามจากคนแปลกหน้าอย่างไร้เหตุและผล หรือความหลงในอำนาจ

ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดคือภาพยนตร์สยองขวัญสั่นประสาทหลากหลายเรื่อง ภาพยนตร์ที่ไม่มีพื้นที่ให้กับคุณแม่ผู้เป็นทุกอย่างให้เธอแล้ว อย่างมิสซิสกัมพ์ (แม่ของฟอเรสต์ กัมพ์) หรือแม่พลอยในนิยายสี่แผ่นดิน ของคึกฤทธิ์ ปราโมช หากแทนภาพของแม่ที่ต้องดิ้นรนเอาชีวิตรอดจากเงื่อนปม หรือในบทบาทประหนึ่งกระสือที่ต้องคายตะขาบ ส่งต่อคำสาปหรือภารกิจบางอย่างให้ลูก

Annie (แสดงโดย Toni Collette) ใน Hereditary (2018) ของผู้กำกับ Ari Aster คือแม่ที่บาดหมางกับแม่ของตัวเองมาตลอดชีวิต กระทั่งแม่ของเธอจากไป และดูเหมือนว่าได้ทิ้งมรดกอันน่าสะพรึงบางอย่างไว้ หลังงานศพ แอนนี่ต้องประคับประคองความสัมพันธ์อันหม่นหมองที่เกิดขึ้นกับครอบครัวที่ประกอบด้วย สามีและลูกอีกสอง พร้อมกันนั้นเหตุการณ์แปลกประหลาดก็ตามมาหลอกหลอนทุกคนในบ้าน ซึ่งมันรุนแรงถึงพรากชีวิตลูกคนเล็ก และขออภัยที่ต้องสปอยล์, หนังมาเฉลยเอาตอนท้ายว่าเหตุการณ์ทุกอย่างถูกวางแผนโดยแม่ของแอนนี่ที่เพิ่งจากไป ซึ่งเธอทำสัญญากับซาตานให้มาจุติยังหลานของเธอ หรือลูกชายคนโตของแอนนี่

ผู้กำกับ Ari Aster นำความเป็นแม่ ผู้เป็นศูนย์กลางของครอบครัว มาใช้เป็นสื่อในการนำพาหายนะเข้าบ้าน ทั้งแม่ของแอนนี่ที่เป็นจุดเริ่มต้น (ของห้วงเวลาในเรื่องและสานต่อภารกิจมาจากคนรุ่นก่อนหน้า) และแอนนี่ แม่ที่พยายามจะทำทุกอย่างเพื่อช่วยเหลือครอบครัว หากก็มาสามารถต้านทานได้ไหว จนสุดท้ายก็กลายมาเป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้พันธุกรรมมืดนี้สมบูรณ์แบบในตอนจบ

Norma Bates (แสดงโดย Vera Farmiga) คือตัวแม่คลาสสิกในภาพยนตร์สยองขวัญขึ้นหิ้งอย่าง Psycho (1960) ของ Alfred Hitchcock จากตัวประกอบที่เอื้อให้ภาพยนตร์สมบูรณ์ในเชิงศิลปะแห่งการเขียนบท Universal Television นำเรื่องนี้มารีเมกใหม่ผ่านมุมมองความสัมพันธ์ของแม่และลูกใน Bates Motel (2013-2017) ซึ่งทำออกมาเป็นซีรีส์ต่อเนื่องถึง 5 ซีซั่น

Bates Motel หยิบยื่นเหตุการณ์อันหลากหลายเพื่อเน้นย้ำความสัมพันธ์อันลึกซึ้ง รวมถึงความเปราะบางของความสัมพันธ์ระหว่างแม่และลูก (Norman Bates) ก่อนที่มันจะหล่อหลอมให้ลูกชายคนเดียวที่เติบโตมากับแม่เลี้ยงเดี่ยวกลายเป็นฆาตรกรต่อเนื่องชื่อดังที่สุดในประวัติศาสตร์ภาพยนตร์

ทีมเขียนบทนำปมเอดิปุส (Oedipus) มาปลูกไว้ในตัวนอร์มัน เบตส์ พร้อมไปกับการโดนควบคุมวิถีชีวิตอย่างเข้มงวดโดยผู้เป็นแม่ ท้ายที่สุดตะขาบที่นอร์ม่าคายให้ลูกชาย คือ ‘ตัวตน’ ของเธอในเวอร์ชั่นฆาตรกรโรคจิต เสริมบุคลิกใหม่แก่ชายหนุ่มผู้เหนียมอายและเปราะบาง เรื่องจบลงที่นอร์มันสวมตัวตนของแม่ ลงมือสังหารแม่ของตัวเองและผู้ชายที่มาติดพันเธอ ก่อนจะเริ่มสังหารคนอื่นๆ ผู้ผ่านเข้ามาพักยัง Bates Motel และ Psycho ของอัลเฟรด ฮิตช์ค็อก ก็มีจุดเริ่มต้นเช่นนี้

นักดูหนังทั่วโลกจดจำ Wendy Torrance (แสดงโดย Shelly Duval) ในภาพของผู้หญิงผอมโซใบหน้าหวาดกลัวถึงขีดสุด ได้เท่าๆ กับใบหน้าของ Jack Torrance (แสดงโดย Jack Nicholson) ที่โผล่หน้าเข้ามายิ้มเยาะอย่างชวนขนลุกระหว่างช่องประตูในภาพยนตร์ The Shining (1977) ของ Stanley Kubrick ซึ่งสร้างมาจากนวนิยายขายดีของ Stephen King

แม้ The Shining จะโฟกัสไปที่สภาพจิตใจและการถูกสถานที่กลืนกลายเข้าไปในร่างของแจ็ค ทอร์แรนซ์ ตัวละครพ่อในเรื่องมากกว่าตัวละครใดในเรื่อง หากเสน่ห์ที่มาพร้อมความสยองขวัญของภาพยนตร์เรื่องนี้ คือความพยายามของเวนดี้ที่จะพาลูกชายเอาชีวิตรอดจากสามีของตัวเองในโรงแรมหรูที่อบอวลด้วยคำสาป

จาก Overlook Hotel โรงแรมอันแสนสุขที่ทุกคนในครอบครัวคิดว่าจะได้มาพักผ่อน และแจ็ควางแผนใช้เป็นที่นี่สำหรับเขียนหนังสือ หากวิญญาณในโรงแรมดังกล่าวก็ค่อยๆ สั่นคลอนความสัมพันธ์ของคนในครอบครัว ก่อนมันจะพังทลายลงในตอนจบ และถึงแม้ในตัวบท เวนดี้หาได้คายตะขาบส่งต่อคำสาปแปลกประหลาดให้ลูกชายที่รอดชีวิตมาโดยตรง แต่ก็ได้สร้างพันธสัญญาบางอย่างที่ทำให้ลูกชายต้องย้อนกลับมาโรงแรมแห่งนี้เพื่อแก้เงื่อนปมในภาพยนตร์ Doctor Sleep (2019) อันเป็นภาคต่อที่นำแสดงโดย Ewan McGregor

ความเป็นแม่ใน Mother! (2017) ภาพยนตร์ของ Darren Aronofsky ซึ่งนำแสดงโดย Jennifer Lawrence แตกต่างออกไปจากแม่ๆ ท่านอื่น แม่ในภาพยนตร์เรื่องนี้ไม่มีลูก หากลูกที่จุติมาคือ ‘บ้าน’ ที่ตัวเธอและสามีนักเขียน (แสดงโดย Javier Bardem) พักอาศัยเพียงเราสอง ผู้เป็นแม่ลงมือสร้าง ต่อเติม และซ่อมแซมทั้งหมดด้วยตัวเธอเอง ก่อนที่ความสยองขวัญจะมาเยือนครอบครัวนี้ผ่านแฟนๆ หนังสือของผู้เป็นสามี จากการมาเยี่ยมเยือน สู่การละเมิด คุกคาม และครอบครอง แม่ทำทุกวิถีทางเพื่อปกป้องลูกของเธอไว้ หากสุดท้ายก็ไม่สำเร็จ บ้านถูกยึดครอง และสูญสลายไปพร้อมกับร่างกายของแม่ ก่อนที่เธอจะจุติกลับมาใหม่พร้อมกับตัวบ้านอีกครั้ง

แม่ใน Mother! คล้ายกับแม่ในความเชื่อเรื่องเทพปกรณัมโบราณ ก่อนยุคสมัยที่ชาวคริสต์จะเคลมว่าพระเจ้าคือผู้ให้กำเนิดของสรรพสิ่ง เช่นที่ชาวกรีกเชื่อว่าแม่ผู้ให้กำเนิดดินน้ำลมไฟ คือไกอา (Gaia) รวมถึงความเชื่อในอารยธรรมส่วนใหญ่ที่มองว่าโลกใบนี้คือแม่ผู้ให้กำเนิด เช่นคำศัพท์ที่ว่า Mother Earth หรือในวัฒนธรรมของคนตะวันออกที่เชื่อว่าแม่สิงสู่และปกปักเราไว้อยู่ในทุกองคพายพ อาทิ พระแม่คงคา (แม่น้ำ) และพระแม่ธรณี (แผ่นดิน) แต่แม่ในโลกทัศน์ของดาร์เรน อาร์โรนอฟสกี คือเจนนิเฟอร์ ลอว์เรนซ์ ผู้ให้กำเนิดลูกในรูปของบ้าน

ก่อนที่ Bong Joon-ho จะพา Parasite (2019) คว้าทั้งปาล์มทองคำและออสการ์ สิบปีที่แล้ว เขาเริ่มสร้างชื่อบนเวทีโลกจาก Mother (2009) ภาพยนตร์ทริลเลอร์-ดราม่าที่บอกเล่าถึงผู้เป็นแม่ในสถานการณ์กลืนไม่เข้าคายไม่ออกและนองเลือด แม่ในหนังของบงจุนโฮไม่มีชื่อ บอกแค่ว่าเธอเป็นแม่ของโดจุน ชายหนุ่มผู้มีปัญหาด้านสติปัญญา ซึ่งถูกตำรวจจับข้อหาฆาตรกรรมเด็กสาวในละแวกบ้าน แม่พยายามทุกอย่างเพื่อหาหลักฐานมาพิสูจน์ว่าลูกไม่ใช่ฆาตรกร ความพยายามดังกล่าวเผยให้เห็นเงื่อนปมและรอยแผลฝังลึกในความสัมพันธ์ของแม่และลูกก่อนเหตุการณ์หลักของเรื่องจะเกิด ภาพยนตร์เน้นย้ำให้เห็นสภาวะการไม่ยอมรับความจริงและความพยายามเปลี่ยนข้อเท็จจริงของผู้เป็นแม่ แม้หลักฐานจะปรากฏอยู่ทนโท่

เช่นเดียวกับ Eva (แสดงโดย Tilda Swinton) ผู้เป็นแม่ของ Kevin ใน We Need to Talk About Kevin (2011) โดย Lynne Ramsey ที่ต้องดีลกับลูกชายที่เป็นฆาตรกรสังหารหมู่เพื่อนที่โรงเรียนของเขา พร้อมกับเครื่องหมายคำถามตัวโตของอีวา ที่ว่าเหตุใดลูกชายของเธอจึงโหดเหี้ยมเช่นนั้น เธอก็ต้องพบกับแรงกดดันจากสังคมภายนอกโดยเฉพาะพ่อและแม่ของเหยื่อกับคำถามที่ว่า เลี้ยงลูกอย่างไรให้เป็นฆาตรกร?

ทั้งอีวา และแม่ใน Mother ของบงจุนโฮ คือแม่ที่ต้องเผชิญหน้ากับความจริงที่พวกเธอไม่อาจยอมรับว่ามันเป็นความจริงสักเท่าไหร่ แม่ผู้พยายามทำทุกอย่างเพื่อลูกผู้เป็นแก้วตาดวงใจ… ข้อเท็จจริงที่น่าเศร้า (สำหรับพวกเธอ) ก็คือพวกเธอไม่ได้ร่ำรวยเหมือนแม่ผู้เป็นนักธุรกิจเครื่องดื่มบำรุงกำลังในประเทศนี้ ที่ซึ่งลูกชายกระทำความผิดขับรถชนคนตายและหนีการจับกุมโดยมีหลักฐานปรากฏชัด หากท้ายที่สุดเธอก็สามารถช่วยลูกให้รอดพ้นจากเงื้อมมือของกฎหมายอย่างน่าอัศจรรย์ และนี่คือเรื่องที่เกิดขึ้นจริง หาได้มาจากภาพยนตร์เรื่องใด

กระนั้นก็ตาม แม่อีกคนที่มีตัวตนอยู่จริง และล้มเหลวในความเป็นแม่มากที่สุด เห็นจะเป็น Imelda Marcos อดีตสตรีหมายเลขหนึ่งของประเทศฟิลิปปินส์ เรารู้จักอิเมลดา ผ่านภาพยนตร์สารคดีเรื่อง The King Maker (2019) ของ Lauren Greenfield อิเมลดาคือภรรยาของเฟอร์ดินานด์ มาร์กอส ประธานาธิบดีคนที่ 10 ของฟิลิปปินส์ ผู้เลื่องชื่อระดับโลกในความเป็นเผด็จการ และนักการเมืองคอร์รัปชั่นอันดับต้นๆ ของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

อิเมลดาสร้างชื่อในวัยสาวจากการประกวดนางงาม เป็นสาวสวยที่มีสไตล์ และมีความกล้าหาญในการวิพากษ์วิจารณ์สังคม เธอพบรักกับมาร์กอสก่อนที่เขาจะเป็นประธานาธิบดี และระหว่างปี 1965-1986 ในห้วงเวลาที่มาร์กอสดำรงตำแหน่งประมุขของประเทศ หญิงสาวผู้นี้ก็ค่อยๆ เปลี่ยนไป

พร้อมไปกับการกุมอำนาจเบ็ดเสร็จ เปลี่ยนกฎหมายให้เข้าข้างตัวเอง ลิดรอนสิทธิประชาชน และปิดปากสื่อมวลชนของสามี อิเมลดาก็ใช้ชีวิตหรูหราฟู่ฟ่า ออกงานสังคมไปทั่วโลก สะสมเครื่องเพชร, กระเป๋าและรองเท้าแบรนด์เนมนับพัน และใช้จ่ายเงินประหนึ่งโรงงานผลิตธนบัตรที่ไม่มีวันหมด ในขณะที่ประชาชนฟิลิปปินส์ส่วนใหญ่ต้องประสบภาวะอดยากและความเหลื่อมล้ำ ประเทศประสบภาวะเศรษฐกิจล่มจม และสะสมหนี้สินสูงที่สุดในเอเชีย ที่ตลกร้ายก็คือเธอพยายามอุปโลกน์ตัวเองให้เป็น ‘แม่’ ของชาวฟิลิปปินส์ แม่ผู้อุ้มชูประชาชนของเธอ ก่อนที่เธอจะบอกตัวเองว่าเป็นแม่ของทุกคนบนโลกใบนี้!

The Kingmaker โฟกัสไปที่ชีวิตของอิเมลดาในช่วงทศวรรษ 2010 ที่เธอหวนคืนสู่เวทีการเมือง และพยายามผลักดันให้บองบอง ลูกชายของเธอเจริญรอยตามผู้เป็นพ่อ-ทรราชผู้ล่วงลับ พร้อมไปกับเส้นเรื่องดังกล่าว ผู้กำกับก็นำฟุตเทจบทสัมภาษณ์ของอิเมลดาที่เคยให้ไว้กับสื่อต่างๆ มานำเสนอ ฉายให้เห็นภาพชีวิต ความคิด และความมั่นใจไร้สติของผู้หญิงที่เริงในอำนาจ

กระทั่งหลังจากเธอกับสามีหอบเงินที่ทุจริตเขามาหลายหมื่นล้านดอลลาร์หนีไปฮาวายในปี 1986 จนสามีเสียชีวิต เธอยังมีหน้ากลับประเทศของตัวเอง พร้อมกับเล่นแร่แปรธาตุไม่ให้ทรัพย์สินเธอถูกยึด และดูท่าจะรอดพ้นจากการดำเนินคดีฉ้อโกงประชาชน

ปัจจุบันอิเมลดาในวัย 91 ดำรงตำแหน่ง สส. ของจังหวัดฮีลากังอีโลโคส บ้านเกิดของอดีตประธานาธิบดีเฟอร์ดินานด์ ยังคงใช้ชีวิตอย่างสุขสบาย และร่ำรวยมหาศาล ซึ่งก็เป็นอีกหนึ่งข้อเท็จจริงอันน่าอัศจรรย์ไม่แพ้เหตุการณ์ลูกคนรวยขับรถชนคนตายแล้วรอดคุก อย่างที่เกิดขึ้นในบ้านเรา

อิเมลดายังคงเชื่ออย่างไม่สนโลกว่าเธอเป็นแม่ของประชาชนชาวฟิลิปปินส์ ซึ่งเมื่อพิจารณาจากความล้มเหลวทางเศรษฐกิจ สังคม และกระบวนการยุติธรรมในประเทศที่ซึ่งเธอและสามีได้ก่อไว้ คนส่วนใหญ่อาจร้องอี๋ และถามกลับไปว่า “ใครเป็นลูกมึงกัน… แม่กูมีคนเดียว” พร้อมกับพากันกระทืบตะขาบที่เธอคายออกมา

The Kingmaker และ Hereditary มีรอบฉายที่ House Samyan วันละหนึ่งรอบตลอดสัปดาห์นี้ (12-19 ส.ค.), Bates Motel เพิ่งลาโรงจาก Netflix ไป หากตอนนี้ก็มี Psycho เวอร์ชั่นรีเมกปี 1998 สตรีมให้ชมกันอยู่ เช่นเดียวกับ Mother ของอาร์โรนอฟสกี และ The Shining ที่ดูได้ผ่าน Netflix