โง่ศาสตร์

ความโง่สัตว์ๆ ที่มีอานุภาพทำลายล้างรุนแรงกว่าที่เราคิด

ด้วยคิดมาตลอดว่าเราไม่ได้ฉลาดเลอเลิศอะไร หรือมีความคิดถูกต้องตามหลักการเป๊ะสุด แต่เดิมผู้เขียนจึงไม่นิยมหรือเห็นพ้องกับการด่าหรือวิพากษ์วิจารณ์ บุคคลที่มีความคิดเห็นผิดไปจากหลักการเราว่าเป็น ‘คนโง่’

ที่คิดอย่างนั้นส่วนหนึ่งก็เห็นพ้องด้วยซ้ำว่าในบางกรณี การเป็นคนโง่ไม่ใช่ความผิดแต่อย่างใด ดังที่ท่อนหนึ่งของเพลง ‘โง่’ ของวงร็อคที่มาก่อนกาลอย่าง Solid State ซึ่งได้ตุลย์-อพาร์ทเมนต์คุณป้า มา featuring คำร้อง ดังนี้ – “โง่ก็เป็นสิทธิ์ของฉันเอง โง่แต่อยากร้องเพลง โง่ก็ไม่หนักหัวใคร…” 

อย่างไรก็ตาม ช่วงหลายปีหลังมานี้ (เฉพาะเจาะจงกว่านั้น คือหลังเกิดรัฐประหาร และคณะทหารเขียนรัฐธรรมนูญให้ตัวเองชนะการเลือกตั้ง เพื่อรักษาอำนาจต่อไป) ผู้เขียนก็พบว่า จริงอยู่ ความโง่เป็นสิทธิเสรีภาพ แต่ความโง่ไม่ได้หนักหัวใคร นั่นน่ะเป็นเรื่องที่เข้าใจผิดมาตลอด และใช่ ผู้เขียนก็ประจักษ์ว่าตัวเองก็โง่เขลาเสียเองด้วยที่เคยมีความคิดที่ว่า การเป็นคนโง่จะไม่ส่งผลกระทบอะไรกับใคร

‘โง่ศาสตร์: กฎพื้นฐานว่าด้วยความโง่เขลา’ (The Basic Laws of Human Stupidity) เขียนโดย Carlo M. Cipolla (แปลโดย สุนันทา วรรณสิทธิ์, สำนักพิมพ์ Bookscape) เป็นหนังสือเล่มบางที่ช่วยกระตุ้นให้เราฉุกคิดว่าอย่าประเมินคนโง่ต่ำไป และความโง่ส่งผลเลวร้ายให้กับสังคมมากกว่าความชั่วร้ายใดๆ ทั้งปวง หรือกล่าวให้ตรงกว่านั้น ‘คนโง่เป็นบุคคลประเภทที่อันตรายที่สุด’

หนังสือประกอบด้วย 9 บทสั้นๆ ที่ถูกเขียนขึ้นเพื่ออธิบาย 5 กฎพื้นฐานว่าด้วยความโง่ซึ่ง คาร์โล เอ็ม. ชิโปลลา (1922-2000) ศาสตราจารย์ด้านประวัติศาสตร์เศรษฐกิจชาวอิตาเลียน (เขาสอนประจำอยู่ที่มหาวิทยาลัยแคลิฟอร์เนีย เบิร์กลีย์, สหรัฐอเมริกา) บัญญัติขึ้นผ่านมุมมองทางเศรษฐศาสตร์ โดยตีพิมพ์ครั้งแรกในปี 1976 ซึ่งแม้ข้อเขียนจะไม่ได้เป็นงานเชิงวิชาการจริงจังอะไร หากการบอกเล่าด้วยแนวคิดทางเศรษฐศาสตร์ปนอารมณ์ขันร้ายของเขาก็ทำให้ผลงานชิ้นนี้ได้รับความนิยมจนมียอดขายมากถึง 5 แสนเล่มทั่วโลก และได้รับการแปลเป็นภาษาต่างประเทศถึง 10 ภาษา และใช่ แม้ข้อเขียนจะถูกเขียนขึ้นเมื่อ 40 กว่าปีมาแล้ว หากกฎพื้นฐานก็ยังคงเป็นจริงอยู่ในทุกวันนี้อย่างน่าเศร้า

ชิโปลลาชี้ให้เห็นว่าคนโง่มีอยู่ในสังคมมากกว่าที่เราคิด กระทั่งในประเทศที่เจริญแล้ว หรือในกลุ่มบุคคลที่มีความรู้ชั้นหัวกะทิ สัดส่วนของคนโง่ก็มีมากไม่ต่างจากกลุ่มคนที่ไร้การศึกษาแต่อย่างใด และที่เจ็บแสบไปกว่านั้น เนื่องจากมนุษย์เป็นสัตว์สังคม และนั่นทำให้เราไม่อาจแยกความโง่เชิงปัจเจกออกจากผลกระทบต่อสังคมได้เลย ด้วยเหตุนั้นคนโง่สร้างความเสียหายแก่คนอื่นๆ และสังคมได้มากกว่า ‘คนชั่ว’ อย่างมีนัยสำคัญเพราะขณะที่คนชั่วสร้างความเสียหายต่อคนอื่น เพื่อที่ตัวเองจะได้รับผลประโยชน์ แต่คนโง่ไม่เพียงสร้างความเสียหาย แต่ตัวเองก็กลับไม่ได้รับผลประโยชน์ใดๆ จากความเสียหายนั้นๆ
ความโง่สัตว์ๆ ที่มีอานุภาพทำลายล้างรุนแรงกว่าที่เราคิด

ผู้เขียนไม่ได้มีความตั้งใจจะโยงหนังสือเล่มนี้กับสถานการณ์ทางการเมืองในช่วงหลายปีหลังของบ้านเรา แต่ก็อดที่จะนำกฎที่ว่าไปประกอบเป็นแว่นเพื่อมองสถานการณ์ปัจจุบันไม่ได้จริงๆ: ไม่ว่าจะเป็น ความล้มเหลวซ้ำแล้วซ้ำเล่ากับการบริหารจัดการทางเศรษฐกิจของรัฐบาลชุดนี้ การควบคุมกฎหมายที่เลือกปฏิบัติอย่างเห็นได้ชัดต่อกลุ่มทุนหรือพวกพ้อง การไม่เคยยอมรับความผิดพลาดที่เกิดจากระบบการทำงานของตัวเอง หรือที่น่าสลดใจที่สุดคือ ขณะที่ประชาชนกำลังจะอดตายเพราะปัญหาเศรษฐกิจและโรคระบาด หากรัฐบาลก็ยังคงดึงดันจัดสรรงบประมาณอันมหาศาล (ที่มาจากภาษีประชาชน) เพื่อหล่อเลี้ยงระบบหรือสถาบันใดๆ ก็ตามที่ไม่ได้สร้างประโยชน์โภชผลแก่ผู้คนในประเทศนี้เลยแม้แต่น้อย ฯลฯ

และที่น่าเศร้า และผู้เขียนมองว่าเป็น ‘ความโง่บรมอย่างหาที่สุดไม่ได้’ จริงๆ คือกลุ่มประชาชนที่พร้อมปิดหูปิดตาสรรเสริญเยินยอรัฐบาลชุดนี้ต่อไป เพียงเพราะเชื่อว่ารัฐบาลชุดนี้เป็น ‘ตัวแทน’ อันแน่นแฟ้นกับสถาบันเก่าแก่ที่พวกเขาเชื่อว่าเป็นกลไกค้ำจุนให้ประเทศนี้ยังคงเป็นปึกแผ่นมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน… อย่างไม่สนใจจะปรับตัวให้เข้ากับความเปลี่ยนแปลงของโลก และอย่างไม่คำนึงว่าผลของความโง่บรม จะส่งผลเสียต่อระบบเศรษฐกิจ ปากท้อง การศึกษา หรือมนุษยธรรมต่อผู้คนส่วนใหญ่แต่อย่างใด

หนังสือเล่มนี้ทำให้เราเข้าใจแก่นแท้ของความโง่ และเปิดโลกให้เราตระหนักว่า ต่อให้เราไม่ได้ฉลาดในระดับเรียนจบด็อกเตอร์ มีปริญญาเป็นสิบๆ ใบ หรือไม่ได้เขียนหนังสือหรือมีผลงานในระดับโนเบล เราก็มีสิทธิ์ที่จะด่าคนอื่นว่า ‘โง่’ หากการกระทำของใครคนนั้น ส่งผลกระทบต่อสังคมโดยรวมอย่างรุนแรง และตัวเขาเองก็หาได้ตระหนักถึงผลกระทบนั้นจริงๆ  

Text: จิรัฏฐ์​ ประเสริฐทรัพย์

โง่ศาสตร์: กฎพื้นฐานว่าด้วยความโง่เขลา
Carlo M. Cipolla (สุนันทา วรรณสิทธิ์ แปล)
สำนักพิมพ์ Bookscape
96 หน้า, ราคา 165 บาท
หาซื้อได้ตามร้านหนังสือทั่วไป หรือ
https://bookscape.co/books/intelligences/basic-laws-of-human-stupidity